март

2024

Бухарбаева Майра Талиповна

Бухарбаева Майра Талиповна Білім беру бағдарламасы Портфолио

«Мектеп басшыларының кадрлық резерві:

әлеуеті және даму стратегиялары»

Кәсіби деңгей

Бөлім 1. Мектептің даму бағдарламасына өзгерістер енгізу үшін деректерді жинау және талдау

Мектептің даму бағдарламасын жасауда нормативті құжаттарды білу маңыздылығын ескеріп, тағылымдамаға келген мектептің даму жоспарын қарай шықтым, оның Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім министрінің №130 бұйрығына сәйкес еместігін анықтадым. Оқу барысындағы алған білімімді тағылымдама барысында пайдалана отырып, даму жоспарындағы барлық бағыттарға басты назар аударып мектептің ішкі және сыртқы жағдайлары туралы деректер жинадым. Аналитика жасау үшін алдымен мектеп жұмысына сандық және сапалық талдау жасадым. Дерек сапалы болуы үшін мониторинг арқылы (математикалық өңдеу жағына ғана емес логикалық жағына да аса мән беріп) мектептің педагогикалық жұмысын толық зерттеу барысында деректердің сенімділік, валидтілік, обьективтілік принциптерін негізге ала отырып, «Kundelik.kz», мұғалімнің күнтізбелік жоспары, ҚМЖ, тоқсандық, жылдық қорытындыларды, әдістемелік жоспар, сабаққа ену дәптері және басқа да ақпарат көздерінен жинақтадым. Ғылыми жобаны соңғы жылдармен салыстырғанда 5%-ға, пәндік олимпиада бойынша көрсеткіштер 12%-ға төмендеген (қосымша1). Педагог кадрлардың кәсіби құзыреттілігін дамыту, сапасын жақсарту, интерактивті және қашықтықтан оқытуға арналған цифрлық білім беру үдерісі дұрыс жоспарланбаған. Педагогикалық біліктілікті арттыру мен озық педагогикалық тәжірибені тарату ішнара айтылған, мектепте педагог-шебер жоқ, педагогикалық тәжірибені тарату 2021ж-7%, 2022ж-5%, 2023ж-4% төмендеген. Білім сапасында да жылдарда айтарлықтай төмендеу байқалды. АКТ бойынша да дамыту шаралары өте аз. Деректерді жинап, талдап мектептің ішкі және сырқы жағдайына SWOT талдау жасадым.

Мектепті дамыту мақсатында сапалы талдау жүргізу үшін білім беру ұйымының басқару жүйесінің оқыту мен тәрбие заңдылықтарын, білім алушының тұлғасы мен жас ерекшелігі және мұғалімнің кәсіби дамуының ерекшеліктерін білу қажет екенін ескере отырып мен өзім жұмыс жасайтын мектептің әлеуеті мен мәртебесін арттыру үшін жиналған деректер арқылы мектепті басқаруға болатынын түсіндім. Жинақталған деректерге SWOT (қосымша2) талдауын жасау барысында «Кадрлық ресурс» пен «Ақпараттық ресурс» бағыты төмен болғандықтан осы екі бағыттың осал жақтарын жетілдіруді жоспарладым. «Ақпараттық ресурс» бағытын талдау барысында мектеп мұғалімдердің басым көпшілігі цифрлық сауаттылық бойынша курстан өткен дегенмен мектепте лингофон, мультимедиялық кабинеттердің жоқтығы, интеративті панельдердің аздығы, кітапханада электронды басылымдар мен электронды оқулықтардың жетіспеушілігі, мектептің интернет желісінің сыртқы қауіптер негізінде төмендігі салдарынан сабақ барысында мұғалімдердің АКТ-ны тиімді қолдана алмауы өз кезегінде мектептің білім сапасы мен оқушылардың жан-жақты дамуына, өз бетінше білім алуына жеткіліксіз және педагогтың сандық сауаттылығына кері әсерін тигізіп орташа деңгейді көрсетсе, оқушылардың ақпараттық білім сапасы төмен деңгейді көрсетіп отыр. Сыртқы қауіптерге тоқталатын болсам, жақын аумақта әскери бөлім мен уақытша ұстау изоляторының орналасуы, ол жерде арнайы өшіру аппараттарының орналасуы интернет желісінің жылдамдығының азаюына ықпал еткен. Мектеп педагогтарынан алынған сауалнама нәтижесінде осы кемшіліктер анықталды. Сауалнама, зерттеулер нәтижесін нақталау үшін жүргізген сұхбат барысында 83% педагогтардың АКТ құралдардың толық қолданбайтыны мен интернет желісінің нашарлығына көз жеткіздім. Осы анықталған кемшіліктер негізінде мектептің әлсіз жақтарын күшейтуге басшы ретінде интернет желісін 100 Мбит\с дейін ұлғайту үшін «ТрансТелеКом» АҚ ресми келісім шартқа отыру арқылы кабельдік интернет желісін тартып, педагогтар мен оқушыларға жағдай жасай отырып, АКТ құзыреттілігін арттыруды жоспарладым және мектепте Ivox электрондық стендтерінің санын арттыру арқылы баланың өзіндік білім алуына мүмкіндік жасаймын, сонымен қатар AR\VR технологиясын ЖМБ бағыты бойынша енгізу үшін географиялық аймақтағы демеушілер және серіктестерді тарту арқылы арнайы ресурстардың (планшет, контроллер, арнайы бас киім, джойстиктер) санын арттырып, оқушылардың сандық және функционалдық сауаттылығын арттырамын. Педагогтардың көмекші құралы интерактивті панель, Bilimbook сандарын арттыру арқылы сандық құзыреттілігін қалыптастырамын. E-Kitaphana, электронды оқулыққа өту үшін келісім шарт жасай отырып, оқушылардың өз бетінше білім алуына мүмкіндік жасаймын.

«Кадрлық ресурсты» талдау үшін педагогтардың сандық, сапалық құрамын зерттей келе мектепте жалпы 217 мұғалім бар, қазіргі таңда 148 мұғалім жұмыс жасап жатыр, 69 мұғалім бала күтімі мен арнайы демалыстарда отыр. Мұғалімдердің сапалық құрамына қарай мониторинг жасау барысында мектепте шебер мұғалімдер жоқ, педагог зерттеушілер саны-19, сарапшы-23, модераторлар саны-31, жай педагогтар саны-75 педагог (қосымша 3). Жалпы педагогтардың сапалық құрамы 49% көрсететінін анықтадым. Мұғалімдер сабақты мектептің интернет желісінің төмендігі себепті көп жағдайда дәстүрлі әдісте өтуі, мектепте үлкен жастағы тәжірибелі мұғалімдердің басым болуы олардың цифрлық құзыреттілігінің төмендігі, оқушының сандық әлемге толықтай кіре алмауына, сонымен қатар жоғарғы оқу орындарымен тығыз байланыстың жоқтығы, кадрдың әл-ауқатының әлсіз екендігіне көз жеткіздім. Бұл талдау деректері мектептің кадрлық ресурсының орта деңгейде екендігінің дәлелі болып тұр, кадрлық ресурстың дұрыс жолға қойылмауы, әкімшілік басқарудың тиімсіздігі себепті оқушылардың білім сапасына айтарлықтай әсер етіп, мектептің орташа білім сапасы 43%ды көрсетіп, төмен екенідігін анықтадым (қосымша 4). Менің байқағаным, білім сапасын арттырудың бір бағыты кадрға байланысты болғандықтан бірінші кезекте олардың әлеуетін арттыру керек деп шештім. Мектептің өндірістік және әдістемелік жоспарын ашып қарау барысында мұғалімдердің кәсіби әлеуетін көтеруге бағытталған коучинг, тренинг және тәлімгерлік жұмыстары дұрыс қарастырыламағанын, МЖБ бойынша жұмыс жасайтын мұғалімдерге шеберлік, әдістемелік көмек пен қолдаудың әлсіздігін байқадым. Осы аталған кемшілікті жою үшін мектепте шебер ұстаздар санын арттыру шараларын (түрлі сайыстар, ғылыми жобалар, олимпиадаларға) қатысуына мүмкіндік жасаймын, ол үшін педагогтардың сабағына еніп, проблемаларды анықтаймын. Тәжірибелі ұстаздардың сандық сауаттылығын арттыру шаралары бойынша біліктілік курстарынан өтуін қолға аламын. ЖОО және зерттеу орталықтарымен келісімшарт жасау арқылы оқушылардың алған білімін өмірде қолдана алатын тұлға болып қалыптасып, өз білімін жетілдіруіне жағдай жасаймын. Осы аталған кемшіліктерді «Сапалы білім» жобасы арқылы дамытуды жоспарлап отырмын.

Қосымша 1 Олимпиада, ғылыми жобаның салыстырмалы көрсеткіші

Қосымша 2

Қызылмен жазылған қазіргі мектептің даму жоспарындағы SWOT талдауы,

Көкпен жазылған тұсы болашақта іске асырылатын SWOT талдауы

«Кадрлық ресурс»

«Ақпараттық ресурс»

Қосымша 3 Мектеп педагогтарының сандық, сапалық талдау мониторингі

Қосымша 4 Мектептің күнделік жүйесінен алынған білім сапасы

Мектептің даму бағдарламасы

В бөлімі. Мектептің даму бағдарламасына өзгерістер енгізу туралы рефлексивті есеп

Өзгерістерді басқару теориясы негізінде мектептің даму бағдарламасының өзім анықтаған басымдықтармен жұмыс жасауды жоспарлаудан бастадым. Мектептің 10-11-сыныптарының таңдаған бейіні ЖМБ болғанымен даму бағдарламасында ҚГБ пен тәрбие саласына басымдық берілген, білім сапасын арттыруға байланысты жобалар жоспарланбаған. Кадр әлеуетіне аса мән берілмеген. Ақпарттанған жылдам өзгермелі заман талабына сай жауап бере алатын оқушы даярлау (ғылыми жобалар, олимпиадалар, зерттеу) жұмыстары жүйелі жоспарланбаған.

Осы аталған кемшіліктерді түзету мақсатында мен 2023-2028 оқу жылына бағдарланған мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты мен нормативтік құжаттарына сай даму жоспарын қайта құрылымдадым. Даму бағдарламаның басым бағыты білім сапасы, ұлттық құндылықтар негізінде тұлғаға бағытталған тәрбиелеу мен жылдам өзгермелі әлемде озық технологияны меңгерген, мәдени әртүрлілікті қабылдай білетін, алған білімін өмірде қолдана отырып мәселені шеше алатын, құзыретті тұлға қалыптастыруды міндет етіп алдым. Мен таңдаған «Ақпараттық ресурс» пен «Кадрлық ресурс» бағыттары бойынша деректер жинап, талдау барысында мынадай басымдықтар анықталды. Ақпараттық ресурсты талдау барысында:

Интернет желісінің әлсіздігі;
АКТ құралдарының жетіспеуі;
Мультимедиялық кабинеттердің аздығы анықталды.

Мектептің «Кадрлық ресурсының» басымдықтары:

«Педагог-шебер» санатындағы мұғалімдердің жоқтығы;
Педагогтердің АКТ құзыреттілігінің төмендігі;
Бірлескен жұмыстардың дұрыс ұйымдастырылмауы

Жобаны басқару. Мен осы басымдықтарды жою және мектептің әл-ауқатын жақсарту үшін алдымен команда құрдым, өйткені мақсатқа осы аталған өзгерісті басқарудың заманауи моделі ретінде Вильфирд Крюгердің «Өзгерістерді басқару айсбергі» моделін негізге алдым. Айсбергтің беткі қабаты ол жақтаушылар тобының жұмыс сапасы, қаржы шығындар мен шектеулеріне емес терең талдауларға мән бердім. Осы модель бойынша мен мектептің даму жоспарына енгізген зерттеу сабақтары «Action Resources» жобасы кадрдың әлеуетіне бағытталған және сандық сауаттылығына назар аудардым.

Инициация. Мектеп ұжымына өзгерісті енгізу барысында жақтаушы топпен қарсылыстар және жасырын қарсыластардың болатынын алдын-ала болжап алдым. Сондықтан мектеп ұжымына өзгерісті айтпас бұрын өзгерістің қажет екендігін SWOT талдауы негізімен «Action Resources» жобасының мақсатын түсіндірдім. Жобаның тиімділігін түсіндіру үшін ұжымға жиналыс барысында оқушылардың ақпарттық сауаттылығы, мектептің ЖМБ бойынша білім сапасы мен кадр әлеуетінің төмен көрсеткіш көрсетіп тұрғанын нақты мысалмен көрсеттім. Осы орайда жасырын қарсыластар мен қарсылас топтардың өзіндік пікірін тыңдай отырып, олардың ішкі уәжін туғызатын іс-әрекеттегі жоспарлаудың нақты 4-қадамын көрсеттім. Жобаны енгізуде кедергілер кездесті. Жобаның тиімділігін арттыру үшін В.Крюгердің атап көрсеткен төрт типіндегі категориядан өзгерісті жүзеге асыру үшін ситуациялық тәсілмен команда жасақтап алдым. Жасырын қарсылыстар тарапынан біраз келіспеушілік туындады және әр тарап өз ойын ортаға салып, жұмыс тобының ішінен көшбасшылар командасын құрдым. Команда құруда көптеген қиындықтар туындады. Себебі командада бастапқыда көшбасшылар пікірінен буырқану процесі жүрді. Буырқанған команда мүшелерінің типіне қарай ынталандыру жұмыстарын жүргіздім, әр көшбасшының ұсынған стратегиялық жоспарына қарай іріктеуден өткізіп, әлеуетті команда құрдым. Жоғарыда анықтап алған мәселені командамен түзету шараларын іс-әрекеттегі зерттеу жобасы арқылы жүргіздім.

Жоспарлау. Құрылған командаға өзгерістің қажеттілігін түсіндірдім және тренелер оқыту семинарлары арқылы педагогтарға жылдам өзгермелі заман талабына сай педагогтердің сандық сауаттылықтарын арттыруға бағытталған сабақтарда бірнеше платформалар (Kohoot, рандом, барабан, Testter.kz) көрсетіп өз тәжірибелерімен бөлісті. Команда өз ішінде шағын топтарда бірігіп жұмыс жүргізді яғни педагогтардың информатика пәні мұғалімдерімен бірігуі, кейбір топтарда (бірлестіктерде) жас мамандар мен үлкен жастағы мұғалімдердің бірігуі арқылы тәжірибе алмасу процесі барысында кадрлардың ақпараттық құзыреттілігі қалыптасып қолдағы бар АКТ құралдарын (сотка, планшет) пайдалану арқылы оқушылардың білім сапасының артуына әсер етсе, мұғалімдер өзің сабағына зерттеу жұмысын жүргізу, кемшіліктерді түзету арқылы өз тәжірибесімен бөлісті. «Action Resources» жобасы арқылы кадрлық ресурс бойынша командалық жұмыс барысында бірлескен жұмыс нәтижесі яғни педагогикалық ұжым көріне бастады.

Жобаны орындау. Зерттеу сабақтарында «Сыншы дос» әдісі арқылы кәсіби тұрғыдан кері байланыс беру, педагогтардың өз жұмысына тиімді рефлексия жасау дағдысы қалыптасты, кейбір тәжірибелі ұстаздарда іс-тәжірибесін таратуға деген құлшыныс анық байқалды, мұғалімдердің АКТ құралдарымен жұмыс жасау дағдысы қалыптасып кәсіби даму жүзеге асты. Жоба барысында оқушылардың ақпараттық білімі мен функционалдық сауаттылығы артып, білім сапасына жақсы жағынан әсер етті. Осы аталған бағыт бойынша командаларға түсіндіру жұмыстарын пысықтап отырдым. Бірінші цикльдің жоспарлау барысында қарсыластардың әсерінен тақырып бойынша сабақты нақты жоспарламауынан кедергілер туындады, нәтижесінде талдау, қорытындылау жұмыстары шикі болды. Ол кедергіні екінші цикльде қайта жоспарлай отырып еңсердік. Бұл аталған кемшілік кадрдың сапасыздығынан емес, интернет желісінің әлсіздігі себеп болғандықтан аз мерзімде оны шешу қаржы мәселесі мен уақыт болғандықтан бұл шектеу болып отыр. Осындай кедергілер болдырмау ол мықты команданың негізіде екенін ескере отырып К. Уоткинс, В. Марсик. Білім алушы ұйым моделінің жеті өлшемі арқылы үшінші цикльде кемшіліктерді түзетіп мектепті білім алушы ұйымға айналдырып, мектеп мәдениетін қалыптастырып, әлеуетін көтердім. Бірақ уақыт шектеуінен нәтиже айқын көрініс берген жоқ. Жобаны жүзеге асыруда географиялық аймақта орналасқан серіктестер мен демеушілерді тартып мектепке бірнеше модемдер орнатып, команданы ынталандырып, жобаның тиімділігін арттырдым. Функционалдық тәсілдеме принципі бойынша команданың әрбір мүшесі өзіне тиісті міндетті атқарды.

Жобаны аяқтау. Команда жұмысының жетістігін бағалауда мен әр цикльге өзім басшылық жасадым, команда мүшелерінің жұмысына қарай кері байланыс бердім, күнделікті рефлексивті журнал толтырдым, мониторингтік жасадым, Гант диаграммасына салып аналитикалық талдау жасадым. Команда да академиялық адалдықтың болуын ескерте отырып, мен өз командаммен бірлесіп мектебімді білім алушы, инновациялық зерттеуші, мәдени ұйымға айналдырамын деп шештім.

Бөлім С. Мектептегі өзгерістерді басқару туралы рефлексиялық есеп.

Таңдалған «Өзгерістерді басқару айсбергі» моделіне сәйкес өзгерістерді басқаруда мектептегі анықталған басымдықтарға басты назарды қойдым. Білім алушы ұйымның қазіргі ахуалында кадр мәселесі мен ақпарттық ресурстың төменгі деңгейі ұйымға өзгеріс енгізуге түрткі болып тұр. Маған айсберг моделі арқылы кездесетін ықтимал кедергілердің алдын алуда өте тиімді болды. Атап айтқанда, мұғалімдердің бойынша біліктілігінің жетіспеуі олардың бұл әдіспен жұмыс жасауға қорқынышы болды. Осы орайда мұғалімдерге «Action Resources» жобасы бойынша коучингтер мен тренинг өту арқылы толық мәлімет беріп, маңыздылығын түсіндірдім. Бұл іс-шара тиімді нәтиже беріп мұғалімдердің қызығушылығын оятты.

Өзгерісті жүзеге асыруда мен басшы ретінде айсбер моделі арқылы мәселенің төменгі бөлігіндегі кездесетін кедергілерді анықтап,түрлі типтегі адамдардан команданың тек көшбасшылардан тұрса ымыраға келуі қиын болатынын ескердім. Психологиялық тест нәтижесі бойынша жинақталған командада флегматик және сангвиник типіндегі әріптестердің көп болуы жұмыстың тиімді жүзеге асуына ықпал етті. Команда құруда қиындықтар болмады себебі, жұмыс тобында жақтаушылар мен қарсылас және жасырын қарсылас топтардың болатыны ескеріп нақты дәлелдермен коучинг барысында өз командама өзгерістің қажет екенін түсіндірдім. Даму бағдарламасы бойынша мектепте «Кадрлық ресурс» пен «Ақпараттық ресурсты» мейілінше жақсы бағытқа ауыстыру арқылы кадрдың біліктілігі мен АКТ құзыреттілігі арқылы білім сапасын артыруды инновациялық жобалар негізімен жүзеге асырудамын.

Командалық жұмыс барысында В.Крюгердің «Өзгерістерді басқару айсбергі» моделінің сегіз бағыты негізінде өзгерісті енгізуде табысты жүзеге асырудағы кедергілерді анықтау бағытында мынадай кедергілер болды:

Бірінші цикл барысында команда жұмысты дұрыс жоспарламау салдарынан тиімді ұйымдастыра алмадым;
Сабақтың жоспарлауда пән мұғалімдері сабақ тақырыбын таңдауда және жұмыс барысында болатын кедергілерді ескермей, кішігірім қақтығыстар орын алды.

Дегенмен, екінші циклда алғашқы циклдағы іс-әрекетке рефлексия жасау арқылы команданың буырқанып барып қалыптасқаны, дұрыс бағалау жүргізгені анық байқалды.

Үшінші циклде команда мүшелері өз тәжірибесін зерделеп, дұрыс стратегия жасау арқылы тиімді нәтижеге қол жеткізе бастады. Яғни, мектепішілік бақылау қорытындысы бойынша оқушылардың білім сапасы 0,8%-ға артып, БЖБ балдары көтерілді.

Кейбір әріптестерімде ішкі уәждің оянғанын, командаға деген сенімі қалыптасынын, жобаны әрі қарай жалғастыру керек деген ұсыныс айтуы, бұл менің басшы ретіндегі жобаларымды әрі қарай іске асыруға деген сенімімді арттырып, шабыттандырды.

Команда жұмысын сәтті үйлестірген соң мектептермен желілік қоғамдастық құруға көштім. Қоғамдастықты жалпы орта білім беретін, географиялық жақын орналасқан, білім сапасы деңгейлес мектептер арасынан құрдым. «Сапалы білім» жобасы аясындағы желілік қоғамдастық арқылы педагогтың кәсіби біліктілігін арттыру және оқушының функционалдық, ақпарттық сауаттылығы мен құзыреттілігін қалыптастыру болғанымен педагог пен оқушыда ақпараттық және функционалдық білім деңгейін жетілдіруді қажет етеді. Іс-әрекеттегі зерттеуді (AR) ұйымдастыру әдісі мен мақсатты декомпазициялау арқылы жаратылыстану-математикалық бейіні бойынша оқушыларда зерттеушілік дағдысы қалыптасты. Өзгеріс енгізуге желілік қоғамдастықтың да рөлі өте жоғары болды. Серіктес мектептермен бірлескен жобаларды жүзеге асыру, семинар сабақтары арқылы білімін жетілдіру және мектеп педагогтарының кеңістікте салыстыру арқылы өз білімін жетілдіруге деген ынтасын артып келеді. Менің байқағаным көршілес мектеппен тәжірибе алмасу ол кадрдың ізденуіне, бірлескен жұмыстар жүргізуіне, мектепте бірлестіктер арасында қоғамдастық құрып өзара тәжірибе алмасу үдерісін жүргізуге ықпал етеді екен. Тәжірибе соңында байқағаным қоғамдастықты аралас мектептерден лицей, гимназия, дарын мектептерімен аралас түрде құрған дұрыс деп ойлаймын, себебі жалпы орта білім беретін мектептер қай жағынан алсақта деңгейлес болады. Алдағы уақытта қоғамдастықты аралас мектептермен құрамын, себебі аралас типтегі мектептер арасында бәсекелестік, сапаға жұмыс жасау болып мектеп алға жылжиды және аралас мектептермен қоғамдастықтар құру арқылы тәжірибе алмаса отырып, мектептің мәдениетін көтеремін, әл-ауқатын арттырып бренд мектепке айналдарамын.

Қосымша 1